Digitaal Manifest van de Digitale Burgerbeweging Nederland DB.NL
De Digitale Revolutie
Een digitale revolutie voltrekt zich in Nederland. En ontstaat een tweede wereld die digitaal is en die als het ware parallel loopt aan de wereld zoals wij haar vanouds kennen. Deze digitale wereld, laten we haar kortweg betitelen als het Net, breidt zich in sneltreintempo uit. Op steeds meer plekken worden computers ingezet. Op kantoor en thuis. Er worden miljarden geïnvesteerd in bedrijfsnetwerken. Steeds vaker worden die computers en computernetwerken aan elkaar gekoppeld. PC en TV groeien langzaam naar elkaar toe. Over de PTT-lijnen wordt niet langer alleen maar getelefoneerd. Via de kabel wordt niet langer alleen maar TV gekeken. Er worden tegenwoordig in toenemende mate computergegevens over verstuurd, waarmee op verschillende manieren informatie en entertainment wordt aangeboden, denk aan Videotex, Teletekst, Internet. Op deze digitale infrastructuur worden allerlei diensten ontplooid die de inrichting van de maatschappij zullen veranderen: telewerken, teleshoppen, video-on-demand en nog veel meer.Het massale gebruik van informatie- en communicatietechnologie heeft kortom grote gevolgen voor de manier waarop we leven en werken. Het verandert de manier waarop we contact met elkaar hebben, betalingen verrichten en bestellingen doen. Het verandert de manier waarop we arbeid verrichten, aan informatie komen, beslissingen nemen en onze vrije tijd inrichten. Het verandert de manier waarop we besturen en bestuurd worden. Landsgrenzen vervagen door het gebruik van wereldwijde digitale communicatiestructuren. Het idee van nationale wetgeving staat op losse schroeven, gezien de internationale werking van het Net. Bestaande geboden en verboden zijn niet toegesneden op de nieuwe digitale wereld. Die nieuwe wereld vereist nieuwe spelregels en omgangsvormen. En dat vereist ideeën, creativiteit en kennis.
Kansen en bedreigingen van de informatiemaatschappij
De kansen liggen voor het opscheppen. Nieuwe vormen van communicatie en contact tussen burgers en tussen bedrijven. Nieuwe vormen van werkgelegenheid en nieuwe diensten. Beter geïnformeerde burgers. Minder afstand tussen publiek en politiek. Maar de dreigingen zijn ook niet mis. Spookbeelden doemen op van 24-uurs politie-patrouilles op het Net en alomvattende overheidsregistratie, commerciële machtsconcentraties in de telecom-industrie à la Berlusconi. Hoe staat het met de democratie op het Net? Hebben burgers een stem in de vele kleine en grote beslissingen in regenteske achterkamers, hebben ze iets te zeggen over de investeringen van bedrijven en overheden die leiden naar de informatiemaatschappij van morgen? Kan iedereen profiteren van die informatiemaatschappij of alleen een kleine elite? Hoe staat het met traditionele burgerrechten als vrijheid van meningsuiting, bescherming van privacy, toegankelijkheid voor en zeggenschap van burgers? Hoe staat het met de openbaarheid van publieksinformatie? Is er plaats voor gemeenschapsdiensten op het Net? Met andere woorden, wat zijn de rechten en plichten van burgers op het Net? En wie verdedigt hun belangen?Digitale Burgerbeweging Nederland DB.NL
De Digitale Burgerbeweging Nederland (DB.NL) komt op voor de belangen van digitale burgers. Als er een nieuwe digitale maatschappij zit aan te komen, dan willen wij dat die democratisch wordt. Dat die kansen biedt aan burgers -alle burgers- en niet slechts aan overheid en bedrijfsleven. informatie- en communicatietechnologie mag geen speeltje zijn van een technische of een machtselite. De vormgeving van de digitale samenleving laten we liever niet alleen over aan diegenen die de middelen en de macht be zitten. We willen meedenken over wat er gebeurt en waar het naartoe moet. We willen meedenken en meebeslissen over het aanbod, de beschikbaarheid en het gebruik van digitale technieken. Gevraagd en ongevraagd.Dat is hard nodig, want publiek en politiek zijn zich nog maar nauwelijks bewust van wat er onder ieders neus aan het gebeuren is en nog te gebeuren staat. DB.NL wil het publieke en het politieke debat stimuleren over de kansen en dreigingen van de informatiemaatschappij. DB.NL wil kritisch volgen of nationale en Europese overheidssubsidies en investeringen door het bedrijfsleven ten goede komen aan burgers. DB.NL wil met ideeën komen. Met adviezen. Met wetsvoorstellen. Met proefprocessen. Waar het op neerkomt is dit: we willen onze gebundelde creativiteit en kennis gebruiken om de kansen die informatie- en communicatietechnologie de samenleving biedt te benutten en de dreigingen tegen te gaan.
DB.NL wil op alle in dit Digitale Manifest genoemde gebieden resultaat boeken. Daartoe zullen we lokaal, nationaal en internationaal, actief bondgenootschappen zoeken en aangaan met individuen, organisaties, bedrijven en overheden die de belangen van de digitale burger in de democratie een warm hart toedragen. Iedereen die zich aangesproken voelt, nodigen wij van harte uit. Doe mee!
Digitale Democratie en Burgerrechten
Vrijheid van meningsuiting
De vrijheid van meningsuiting is een groot democratisch goed. DB.NL wenst dat dit burgerrecht ook op het Net gewaarborgd blijft. Dat betekent dat commerciële machtsconcentraties à la Berlusconi voorkomen moeten worden. Het Net-bedrijf dat (een deel van) de digitale infrastructuur bezit dan wel digitaal transport aanbiedt, mag geen monopolie hebben op de diensten die erop ontplooid worden. Gebruikers/producenten moeten zelf kunnen bepalen welke informatie zij aanbieden, niet het bedrijf dat het Net beheert. De discussie moet gevoerd worden of Net-aanbieders wellicht een zelfde acceptatieplicht opgelegd moeten krijgen als ooit de PTT: iedereen binnen het geografische bereik dient tegen gelijke tarieven aangesloten te worden.Privacy, briefgeheim, encryptie
Op verschillende plekken ontstaan informatie-knooppunten met een schat aan gegevens over mensen en zaken. Bij koppeling van die informatie ontstaan onvermoede mogelijkheden om de maatschappij efficiënter te organiseren, maar ook grote gevaren van misbruik van de techniek voor gedetailleerde controle van nietsvermoedende burgers. Net-gebruikers moeten beschermd worden tegen misbruik van hun persoonlijke databankgegevens voor commerciële doeleinden. E-mail moet veilig kunnen worden verzonden. Burgers moeten het recht hebben om informatie die is opgeslagen in databases te controleren. We moeten nader bezien in welke gevallen het recht op inzage kan worden aangevuld met een recht op correctie, aanvulling of vernietiging. In bedrijven mogen traditioneel telefoon en post worden gebruikt voor vakbondsactiviteiten. Deze communicatie wordt door privacy-bepalingen extra beschermd tegen inzage door de werkgever. Deze extra bescherming moet ook gaan gelden voor digitale communicatie, zoals e-mail over het bedrijfsnetwerk.Er moet een balans gevonden worden tussen de repressieve inzet van informatie- en communicatietechnologie, bijvoorbeeld voor misdaad- en fraudebestrijding, en de bescherming van burgerrechten. De gewenste efficiëntie van opsporingswerk mag nooit leiden tot een aantasting van de burgerrechten van de hele bevolking.
aktueel: DB.NL is tegen de verplichte inbouw van chips die preventief aftappen van alle digitale communicatie mogelijk maken, zoals in de VS en Noorwegen dreigt te gebeuren.Informatie- en communicatietechnologie is tot op heden altijd beschouwd als Big Brother, als de grootste bedreiging van de privacy. Nu is het moment gekomen waarop diezelfde techniek ook kan worden ingezet om de persoonlijke privacy te beschermen, bijvoorbeeld door bepaalde vormen van encryptie. Encryptie maakt verder het gebruik van digitaal geld en het zetten van gewaarmerkte digitale handtekeningen mogelijk. DB.NL bepleit dan ook het publieke gebruik van encryptie om de persoonlijke en bedrijfsmatige communicatie en transacties veilig te laten verlopen.
aktueel: DB.NL is gekant tegen het wetsvoorstel voorjaar 1994 waarin het burgers en bedrijven uitsluitend via een vergunningenstelsel wordt toegestaan om encryptie te gebruiken ter beveiliging van de eigen communicatie.
Bescherming geestelijk eigendom; juridische status e-mail
In de digitale wereld is de kopie niet meer te onderscheiden van het origineel. Dat is gunstig voor een vrije en onbelemmerde stroom van informatie. Het mag echter niet betekenen dat iedereen zonder te betalen aan de haal kan gaan met het werk van de individuen die de informatie gecreëerd hebben. Net als in de analoge wereld dient ook in de digitale wereld geestelijk eigendom beschermd te worden. DB.NL wil de discussie voeren over de vraag waar de grenzen liggen en wat effectieve controlemogelijkheden zijn. Wellicht biedt ook hier de techniek (software) betere mogelijkheden om rechten te waarborgen dan de gebruikelijke methode van wetgeving.Wil digitale communicatie een volwaardig medium worden, dan moet de juridische status van digitale berichten wettelijk geregeld worden. Een per e-mail gezette handtekening moet net zo rechtsgeldig worden als een echte handtekening onder een handgeschreven contract.
Vernieuwing openbaar bestuur en politiek
Ons politieke systeem is ontstaan in het tijdperk van de stoommachine en loopt achter bij de ontwikkelingen. De verhouding tussen burgers en overheid, tussen bestuurders en bestuurden, is niet bepaald ideaal. Informatie- en communicatietechnologie kan wellicht bijdragen aan de noodzakelijke modernisering van de politiek. Het kan burgers en hun organisaties in staat stellen meer invloed uit te oefenen op de inrichting van hun leven. Meer invloed van onderaf kunnen uitoefenen. Een vinger in de pap krijgen bij beslissingen over hun leefomgeving. Democratie is immers: zeggenschap hebben, meebeslissen, meedenken. Op alle niveaus: in de buurt, regionaal, landelijk, internationaal. Door middel van telereferenda en telepeilingen kunnen politici beter op de hoogte raken van de wensen en behoeften van hun achterban. Hoe dat precies kan en onder welke voorwaarden, is nu nog niet te overzien. DB.NL zoekt mee naar de mogelijkheden van informatie- en communicatietechnologie om de democratie te vernieuwen. DB.NL zet zich in voor tweezijdige gelijkwaardige interactie in plaats van eenzijdig consumentisme.Digitale beschikbaarheid openbare informatie
De digitale aanwezigheid van databanken met "publieke" informatie komt de openbaarheid van overheidsinformatie en de doorzichtigheid van het overheidsbestuur ten goede. Als burgers hun betrokkenheid bij en hun invloed op politieke beslissingen -lokaal, regionaal en landelijk- willen vergroten, is beschikbaarheid van informatie een voorwaarde, dus ook digitaal. De digitale versie is immers vaak de meest actuele en de meest uitgebreide versie, en valt bovendien het makkelijkst te bereiken. Tevens is het bestaan van bepaalde informatie digitaal makkelijker te ontdekken en is ze makkelijker te doorzoeken. Dat is bijzonder belangrijk voor actiegroepen die graag met degelijke kennis gewapend ten strijde trekken tegen overheidsplannen. DB.NL pleit ervoor dat alle als "openbaar" te kenmerken informatie -waaronder in elk geval veel overheidsdatabanken vallen, zoals belasting-regelgeving, wetten, ministeriële en parlementaire openbare informatie en voorlichting- vrij van kosten op het Net staat en geraadpleegd kan worden.Momenteel worden talloze met gemeenschapsgelden betaalde databanken, zoals wet- en regelgeving, door de overheid verkocht aan commerciële uitgevers, die deze wetten vervolgens hun "eigendom" mogen noemen en haar tegen betaling kunnen laten inzien en gebruiken. DB.NL is hier fel tegen gekant.
aktueel: DB.NL zal een wetsvoorstel indienen waarin de digitale beschikbaarstelling van informatie door overheids- en semi-overheidsorganen (lokaal, regionaal en landelijk) verplicht word gesteld.
Voorkomen informatie-tweedeling
DB.NL wil een tweedeling tussen informatie-armen en informatie-rijken voorkomen. Zolang er nog geen computer of interactieve TV in elke huiskamer staat, pleit DB.NL voor publieksterminals op openbare plekken zoals buurthuizen, bibliotheken, stadhuizen enzovoorts. Dit maakt het iedere burger mogelijk toegang te krijgen tot het Net. Bibliotheken hebben een bijzondere taak in het beschikbaar stellen van informatie voor een groot publiek. Zij moeten die taak ook in het digitale tijdperk kunnen vervullen.aktueel: DB.NL is gekant tegen het wetsvoorstel voorjaar 1994 waarin het de bibliotheken wordt verboden digitale informatie uit te lenen.De tweedeling komt reeds tot uiting op het punt van sekse. Het Net wordt tot nu toe voornamelijk gebruikt en ontwikkeld door mannen. DB.NL wil stimuleren dat ook vrouwen de nieuwe mogelijkheden van informatie- en communicatietechnologie gaan benutten.
Bescherming tegen ongewenst gedrag
Digitale communicatie heeft het voordeel dat zaken als uiterlijk en leeftijd niet bekend zijn bij het contact en dus ook niet meetellen in de verdere communicatie. Dat kan heel verfrissend werken. Tegelijkertijd zijn er nieuwe nadelen, die bestreden moet en worden. De Net-gebruikers moeten worden beschermd tegen ongewenst gedrag van aanbieders en consumenten op het Net, zoals ongewenste reclame en (seksueel) lastig gevallen worden.Een Toegankelijk en Betaalbaar Publiek Netwerk
DB.NL bepleit de ontwikkeling van een digitale infrastructuur (ook wel Digitale of Elektronische Snelweg geheten, of Super Information Highway) die toegankelijk en betaalbaar is voor alle burgers, net zoals het telefoonnet nu. Zoals het water, het riool en de post rond de eeuwwisseling voor iedereen toegankelijk werden gemaakt, zo moet dat nu gebeuren met de digitale informatie, communicatie en dienstverlening in één publiek netwerk. Er bestaan momenteel reeds zeer diverse (deel)netwerken voor digitale communicatie bij burgers, bedrijven, overheden en onderzoeksinstituten. Als kern van het te scheppen Net zou ons inziens het Internet kunnen fungeren, het wereldwijde gekoppelde computernetwerk. Dat heeft namelijk de open structuur die voldoet aan onze eisen: opgebouwd van onderaf, lage drempels, door iedereen te gebruiken, gekoppelde computers. Het moet daarbij op den duur niets uitmaken of de verbindingen worden gelegd via (tv)kabel, telefoonlijn of satelliet, of dat nu gebeurt vanuit de PC, de tv of nog weer andere apparaten. Zolang de apparaten en de transport maar voldoende capaciteit hebben, gebruiksvriendelijk zijn (onder andere grafisch) en volwaardig interactief. Dat laatste betekent: informatie moet niet alleen eenzijdig naar de gebruiker gestuurd worden, zoals tot nu toe gebruikelijk was, maar ook door en van de gebruiker naar anderen. Deze infrastructuur kan worden gebruikt voor tweerichtings-communicatie en -dienstverlening tussen burgers, bedrijven en openbaar bestuur.Via het Net moeten burgers niet alleen tekst kunnen versturen, maar ook (bewegend) beeld en geluid. Pas dan zullen zich toepassingen en diensten ontwikkelen die gebruiksvriendelijk zijn en het hele scala aan communicatie- en informatiemiddelen zal omvatten. Het Net moet tevens "open" van aard zijn, zodat meerdere bedrijven hard- en software kunnen ontwikkelen. Dat bevordert de concurrentie, houdt de consumentenprijzen laag en stimuleert de innovatie. Iedere gebruiker moet vanaf de thuisplek kunnen inpluggen, ongeacht de gebruikte techniek - of het nu vanuit de computer of de tv gebeurt, via de ether of via de kabel.
Gebruiksvriendelijke toegang
Informatie- en communicatietechnologie moet toegankelijk en begrijpelijk zijn voor alle burgers. Het gebruik van informatie- en communicatietechnologie mag niet voorbehouden zijn aan een kleine, technisch onderlegde, goed geïnformeerde en rijk met computers gezegende elite. DB.NL stimuleert de ontwikkeling naar gebruiksvriendelijke (onder andere grafische) communicatie-systemen, zodat iedereen er zonder problemen mee kan werken en er de vruchten van kan plukken. DB.NL wil het punt van toegankelijkheid en kwaliteitsverbetering op het Net onder de aandacht brengen van de producenten (Net-aanbieders, software- en hardware-makers, overheid).Ruimte voor niet-commerciële toepassingen
Op het Net zullen zich zowel commerciële als niet-commerciële toepassingen ontwikkelen. Dat is geen probleem - zolang er maar ruimte (bandbreedte) is en blijft voor de niet-commerciële toepassingen. Zolang op de golf van spelletjes, porno en pulp ook andere, maatschappelijk waardevolle diensten kunnen meedeinen. Daarvoor maakt DB.NL zich hard. Het digitaal uitwisselen van informatie en meningen kan ertoe leiden dat burgers zich makkelijker en sneller organiseren, met minder barriëres van afstand en tijd. Of dat nu de schoolvereniging is, een actiegroep tegen geluidsoverlast in de buurt of een patiëntenorganisatie. Zo kan informatie- en communicatietechnologie bijdragen aan het ontstaan van "virtuele gemeenschappen", waar burgers met dezelfde belangen of interesses elkaar vinden en waar nieuwe vormen van "nabuurschap" worden ontwikkeld.Digitale profilering van de non-profitsector
De traditionele strakke tweedeling in passieve consumenten en actieve producenten is achterhaald. Iedereen kan immers zelf informatie en diensten aanbieden op het Net. Dit biedt onvermoede kansen aan burgers en hun organisaties om hun contacten met de achterban en onderdanen te intensiveren en achter hun wensen, ideeën en behoeftes te komen. DB.NL bepleit laagdrempelige, betaalbare, gebruiksvriendelijke mogelijkheden tot aansluiting en profilering van burgers en hun organisaties op het Net. Extra inspanningen moeten worden verricht om de non-profitsector -het lager onderwijs, de welzijnssector, de gezondheidszorg, maatschappelijke organisaties, welzijnswerk, sociale bewegingen en lokale overheden- op het Net aan te sluiten. DB.NL pleit ervoor in de non- profitsector informatie en dienstverlening digitaal ter beschikking te stellen. DB.NL pleit ook voor educatieve projecten die burgers en hun organisaties leren omgaan met informatie- en communicatietechnologie. Projecten als De Digitale Stad in Amsterdam, die bijdragen aan het dichten van de kloof tussen publiek, techniek en politiek, verdienen steun en navolging. We vinden dat overigens niet alleen een taak voor de overheid. Ook het bedrijfsleven moet oog hebben voor zulke "publieke zaken", ook als ze commercieel wellicht minder interessant zijn. Zo kan het bedrijfsleven haar betrokkenheid tonen bij de samenleving waarin en waardoor ze functioneert.Telewerken
Steeds meer werk in Nederland is kennisintensief. Steeds meer werk wordt gedaan met de PC. Dat maakt het werknemers en zelfstandigen mogelijk om een deel van hun werk (meestal het denk- en schrijfwerk) thuis achter de computer en de fax te verrichten. De traditionele eis van zichtbare aanwezigheid op het kantoor achter een bureau wordt steeds minder hard voor bepaalde beroepen en functies. Telewerken betekent op termijn een reductie van het woon-werkverkeer, van de totale woon-werk-reistijd, en van de uitstoot van uitlaatgassen. Dat spaart het milieu. Telewerken, zo blijkt uit onderzoek, verhoogt de arbeidsproduktiviteit in de tevredenheid over het werk bij zowel werkgever als werknemer. Het maakt het makkelijker om werk en zorg voor het huishouden en voor kinderen te combineren. Bovendien biedt het onverwachte kansen op deelname aan betaalde arbeid voor gehandicapten. Het valt te verwachten dat het Net in toenemende mate gebruikt zal gaan worden voor telewerken. Dat zal naar alle waarschijnlijkheid grote veranderingen teweegbrengen in de organisatie van arbeid en in de arbeidsvoorwaarden. Het is nu nog niet te zeggen of die verandering positief of negatief zal uitpakken. Aan de ene kant liggen er zeker kansen om te komen tot meer flexibele vormen van arbeid en tot arbeid die bevredigender uitpakt. Aan de andere kant kan de flexibiliteit doorslaan in de richting van rechteloosheid. DB.NL wil dat voorkomen. Telewerken moet een win-win-situatie worden voor beide partijen. DB.NL bepleit dat werknemers wier functie zich daartoe leent, recht mogen doen gelden op telewerken, mits dat op vrijwillige basis gebeurt. Dwang is uit den boze.Nog een laatste opmerking. Misschien is het niet altijd nodig naar het geijkte middel van "wet- en regelgeving" te grijpen. Wellicht kan de Net-gemeenschap een aantal digitale problemen zélf oplossen. Dat zou geheel in de geest van de (inter)actieve burger zijn. En van dit Digitale Manifest.